Značaj celokupnog pregleda urina

---

Urinarni (mokraćni) sistem se sastoji od organa koji učestvuju u regulaciji volumena i sastava telesnih tečnosti: bubrega, mokraćovoda (uretera), mokraćne bešike i mokraćne cevi (uretre). Posredstvom mokraćnog sistema iz krvi se eliminišu sve nepotrebne supstance, pri čemu se stvara urin. Pošto su ekskretorni organi anatomski i funkcionalno povezani sa polnim organima ovaj sistem organa se označava i kao urogenitalni. Kod žena uretra je isključivo mokraćni organ, dok je kod muškaraca ona završni deo urinarnih i genitalnih puteva.

Urin (mokraća) predstavlja tečnost kojom se iz organizma izlučuju krajnji proizvodi metabolizma i drugi sastojci koji organizmu više nisu potrebni. Kako je urin proizvod koji nastaje filtracijom krvi u bubrezima, sastav finalnog urina zavisi od sposobnosti bubrega da zadrži supstance koje su esencijalne za metabolizam i homeostazu (održavanje stalnog sastava krvi), kao i da izluči višak supstanci unetih hranom zajedno sa krajnjim proizvodima metabolizma. Po hemijskom sastavu, urin predstavlja vodeni rastvor čije su osnovne neorganske komponente soli natrijuma i kalijuma, a od organskih ureja i kreatinin, krajnji produkti metabolizma proteina. Na sastav urina zdravih osoba utiče više faktora: starosna dob, ishrana, hidratacija organizma, fizička aktivnost i niz spoljnih faktora.

Mikturicija (mokrenje) je proces pražnjenja mokraćne bešike koji je regulisan signalima iz viših nervnih centara. Nagon za mokrenjem se javlja kada se nakupljanjem 200-300 mL urina rastegne zid mokraćne bešike, na osnovu čega se šalju signali nervnim vlaknima u kičmenu moždinu. Ukupna količina dnevno izlučene mokraće (diureza) se razlikuje od čoveka do čoveka, prvenstveno zavisi od funkcije bubrega i unosa tečnosti. Zdrava odrasla osoba prosečno izluči 1500 mL urina dnevno. Poremećaji mokrenja se javljaju kod bubrežnih, srčanih, neuroloških, endokrinoloških bolesti, a analiza urina je jedan od prvih koraka za njihovo dijagnostikovanje.

Infekcije urinarnog trakta (IUT) predstavljaju ozbiljan zdravstveni problem najviše zbog svoje učestalosti i odmah su na drugom mestu, iza infekcija respiratornog sistema. IUT mogu zahvatiti bilo koji deo urinarnog sistema: uretru (uretritis), mokraćnu bešiku (cistitis) ili bubrege (pijelonefritis), dok vrlo retko zahvataju ureter. Uzlazni (ascedentni) put mikroorganizama uz uretru predstavlja jedan od najčešćih načina nastanka IUT, posebno kod mikroorganizama crevne flore (Escherichia coli i drugih Enterobacteriaceae). Ovo je ujedno i objašnjenje veće učestalosti IUT kod žena nego kod muškaraca.

Pregled urina je jedan od najvažnijih i najčešće korišćenih laboratorijskih testova procene zdravstvenog stanja u dijagnostici mnogih oboljenja i preventivnim pregledima zdravih osoba.

Klinički značaj analize urina može se posmatrati sa tri glavne tačke gledišta:
- Dijagnoza i praćenje bolesti bubrega i urogenitalnog trakta.
- Dijagnoza i praćenje metaboličkih i sistemskih bolesti koje nisu u direktnoj vezi sa bubrezima.
- Dijagnoza bolesti jetre i drugih retkih stanja i bolesti

Rutinski postupak analize urina obuhvata:
- makroskopsku analizu (boja, izgled urina);
- hemijsku analizu koja se izvodi pomoću test traka kojima se određuju: pH vrednost, specifična težina, proteini, krv (hemoglobin, mioglobin), nitriti (bakterije), leukocitna esteraza (leukociti), glukoza, ketonska tela, bilirubin, urobilinogen;
- mikroskopski pregled sedimenta urina podrazumeva gledanje pod mikroskopom preparata dobijenog standardizovanim postupkom centrifugiranja uzorka urina. Pregledom sedimenta urina potvrđuje se pozitivan rezultat određenih parametara dobijen test trakom. Mikroskopski pregled omogućava precizno morfološko i kvantitativno opisivanje nađenih ćelija (leukocita, eritrocita, epitela) i ostalih mogućih elemenata (amorfne soli i kristali, bakterije, gljivice, cilindri). Nalazi se opisuju brojčanim vrednostima po vidnom polju.

Da bi se analizom urina dobile tačne informacije vrlo je bitno pravilno sakupljanje uzorka urina, kao i njegova brza dostava u laboratoriju.

Za kvalitativnu analizu se preporučuje prvi jutarnji urin (srednji mlaz), odnosno uzorak dobijen posle 8h mirovanja i ne manje od 4h zadržavanja urina u bešici, budući da je to najkoncentrovaniji uzorak. Nakon obavljene higijene spoljnih genitalija vodom i sapunom, urin treba sakupiti u sterilnu posudu kupljenu u apoteci. Nestandardizovane uzorke urina (nasumice sakupljene u toku dana) treba koristiti samo u hitnoj dijagnostici (akutna stanja), pošto se iz njih često dobijaju lažno negativni rezultati. Analiza urina treba da se izvede najkasnije 2h od prikupljanja uzorka ako se urin čuva na sobnoj temperaturi ili najduže 4h ako se čuva u frižideru. Neadekvatno sakupljanje uzorka urina može dovesti do pogrešnih rezultata. Dužim stajanjem urina mogu se dobiti lažni rezultati zbog: razlaganja (dezintegracije) leukocita i eritrocita, razmnožavanja (proliferacije) bakterija, degradacije glukoze i povećanja pH vrednosti usled formiranja amonijaka (bakterijskog razlaganja ureje).

Uobičajeno se izgled urina opisuje kao bistar, slabo zamućen, zamućen ili mutan. Normalan svež urin je bistar. Zamućenje može poticati od soli, leukocita, bakterija, epitelnih ćelija, sluzi i masti. Boja normalnog urina je svetlo do tamno žuta. Ona zavisi od koncentracije pigmenata ili nekih patoloških sastojaka. Boja normalnog urina varira čak i kod iste osobe u toku jednog dana. Svetla boja urina kod zdravih osoba ukazuje na unošenje većih količina tečnosti, dok tamna boja odražava smanjen unos tečnosti. Postoji inverzan odnos između boje i zapremine urina. Što je zapremina urina veća, to je manja koncentracija produkata metabolizma a boja svetlija. Međutim, kod patoloških stanja boja urina nije u korelaciji sa unosom tečnosti (urin dijabetičara je svetao). Svaka mokraća stajanjem na vazduhu postaje tamnija usled oksidacije izlučenih supstanci. Boja urina se takođe može promeniti i usled unosa nekih namirnica i lekova. Ponekad se na bolest može posumnjati već prema promenama izgleda, boje, mirisa, kiselosti i specifične težine urina.

pH vrednost - Prosečna vrednost pH urina zdravih osoba je 6,0 (slabo kisela), a najčešće se kreće u intervalu 4,6-8,0 zavisno od ishrane. Veći unos mesa i proteina uopšte uzrokuje izlučivanje kiselijeg urina, dok je za vegetarijansku ishranu karakteristično izlučivanje alkalnog urina. Za IUT je takođe karakterističan alkalan urin.

Specifična težina (relativna gustina) - Normalna specifična težina urina je između 1,003 i 1,035, ali se obično nalazi u rasponu 1,010-1,025. Koncentracija sastojaka urina zavisi od količine soli i vode koja se unosi u organizam, funkcije bubrega i dejstva antidiuretskog hormona (ADH) na reapsorpciju vode u bubrezima. Više vrednosti specifične težine urina se javljaju u stanjima u kojima postoji gubitak vode iz organizma (znojenje, groznica, povraćanje, proliv), međutim one mogu biti i znak težih bolesti (šećerne bolesti, hipertenzije, oštećenja bubrega).

Proteini - Normalno se dnevno izluči 40-80 mg proteina, mada se i izlučivanje 100-150 mg/dan može smatrati normalnim. Određena stanja (trudnoća, povišena telesna temperatura, povećana fizička aktivnost) su praćena prolaznim povećanim izlučivanjem proteina, ali se to ne interpretira kao patološki nalaz (funkcionalna proteinurija). Inače proteinurija nije normalna pojava i može ukazati na neko patološko stanje: prerenalno (hipertenzija, srčana oboljenja), renalno (oštećenje bubrega), postrenalno (IUT).

Krv (hemoglobin, mioglobin) - U urinu zdravih osoba se normalno ne nalazi krv. Eritrociti (crvena krvna zrnca) i/ili hemoglobin (krvni pigment) se mogu pojaviti u urinu u vidu očiglednog, vidljivog krvarenja (makrohematurije) ili krvarenja uočljivog tek pri hemijskom i mikroskopskom pregledu urina (mikrohematurije). Makrohematurija se prepoznaje po ružičastoj, crvenoj ili braon boji urina. Pozitivna reakcija može ukazati na krvarenje u bilo kom delu urinarnog trakta, a glavni uzroci hematurije su bubrežna i urogenitalna oboljenja (IUT, mokraćni kamenci, benigni ili maligni tumori bubrega ili mokraćne bešike). Mioglobinurija je nalaz veće količine mioglobina u urinu, koji se javlja posle akutne destrukcije mišićnih vlakana (rabdomiolize).

Nitriti - U urinu zdravih osoba normalno nema nitrita, dok je njihova pojava znak IUT.

Leukocitna esteraza (leukociti) - Povećana ekskrecija leukocita u urinu (leukociturija) se javlja kod zapaljenskih bolesti urogenitalnog trakta. Za IUT je karakteristično istovremeno prisustvo bakterija i leukocita u urinu, dok se povećan broj leukocita može zadržati i nakon terapije antibioticima.

Glukoza - U urinu zdravih osoba se normalno ne nalazi glukoza. Mada postoje različiti uzroci pojave glukoze u urinu (glukozurije), obično se javlja kod dijabetičara kada organizam mokraćom izlučuje višak glukoze iz krvi.

Ketonska tela - Kao i prisustvo glukoze, tako je i prisustvo ketonskih tela u urinu (ketonurija) mera pre metaboličke nego bubrežne funkcije. Ketonska tela su proizvod nepotpune razgradnje masti. Ketonurija se javlja kod dijabetičara, osoba koje duže gladuju ili primenjuju dijetu sa niskim unosom ugljenih hidrata, tokom povišene telesne temperature i povraćanja.

Bilirubin - Određivanjem bilirubina u urinu obezbeđuju se informacije o metaboličkim ili sistemskim bolestima, posebno o funkciji jetre. Pošto se bilirubin često javlja u urinu pre drugih manifestacija disfunkcije jetre, bilirubinurija je značajan dijagnostički znak bolesti jetre i žučnih puteva, a može se prepoznati i po tamnosmeđoj boji urina (istu boju ima i pena pri mešanju urina).

Urobilinogen - Normalno u urinu postoje samo tragovi urobilinogena, dok se pojačana ekskrecija javlja u stanjima koja uzrokuju povećanu produkciju bilirubina (hemolitička žutica, hepatitis, ciroza jetre).

Sediment urina čine organizovani i neorganizovani elementi. Organizovani elementi sedimenta su ćelije, bakterije (gljivice ili paraziti) i cilindri, dok su neorganizovani elementi kristalne i amorfne soli koje mogu biti prisutne u zavisnosti od pH vrednosti urina (u kiselom urinu: urati, mokraćna kiselina, sulfati, oksalati, tirozin, leucin; u alkalnom urinu: karbonati, fosfati, cistin).

Epitelne ćelije prekrivaju ceo urogenitalni trakt, odakle se kontinuirano ljušte i izlučuju urinom, zamenjujući se ćelijama iz dubljih slojeva. Manji broj tzv. pločastih epitelnih ćelija se normalno nalazi u urinu zdravih osoba, dok pojava većeg broja epitelnih ćelija ukazuje na zapaljenske procese mokraćnih puteva. Okrugle epitelne ćelije u urinu odražavaju najčešće oštećenje bubrega.

Leukociti se kao pojedinačni mogu naći i u normalnom urinu. Koncetrovan urin zdravih osoba sadrži manje od pet leukocita po vidnom polju. Leukociti mogu poticati sa bilo kog mesta duž urogenitalnog trakta. Osim kod upala bubrega i mokraćnih puteva, leukociturija može biti prisutna nakon težeg fizičkog napora ili tokom povišene temperature bez drugih patoloških nalaza. Obilna leukociturija (piurija) ukazuje na teže IUT.

Eritrociti se kao i leukociti mogu naći u normalnom urinu (od dva do pet eritrocita po vidnom polju), dok nalaz većeg broja eritrocita u urinu upućuje na krvarenje iz bilo kog dela urogenitalnog trakta (IUT, mokraćni kamenci, različite bubrežne bolesti). Pojava krvi u urinu u nekim situacijama odražava generalizovano krvarenje u organizmu.

Bakterije normalno nisu prisutne u urinu, jer je urinarni trakt sterilan. Međutim, bakterije dospevaju u urin iz normalne mikrobiološke flore genitalnih organa. Ukoliko ih je u uzorku mokraće dosta ili masa to je znak urinarne infekcije. Nekada je nalaz bakteriurije sedimenta urina praćen pozitivnim nalazom nitrita pri hemijskom pregledu, mada negativan nalaz nitrita ne isključuje infekciju. Kod nalaza bakteriurije neophodno je dodatno uraditi mikrobiološke analize (urinokulturu) kako bi se utvrdio tačan uzročnik infekcije kao i adekvatna terapija, odnosno antibiotik za lečenje infekcije.

Gljivice kod žena ukazuju na vaginalnu gljivičnu infekciju, a posebno su učestale kod dijabetičara.

Mokraćni cilindri predstavljaju koagulisane proteine i zato je proteinurija primarni uslov za njihovo stvaranje. Iako se ponekad hijalini cilindri mogu naći u normalnom urinu usled dehidratacije ili pojačane fizičke aktivnosti, detekcija hijalinih cilindara u većem broju i/ili ćelijskih, granuliranih i voštanih cilindara ukazuje na oštećenja bubrega koje prouzrokuje propuštanje proteina i poremećaj protoka urina.

Kristali različitog sastava i porekla se mogu naći u normalnom urinu. Ako se kristali pojavljuju učestalo i u većim količinama upućuju na povećan rizik za nastanak kamenaca. Prisustvo kristala može ukazati na hemijski sastav kamena, mada nastanak kamena u mokraćnim organima može da se odvija i bez pojave kristala u sedimentu urina. Patološki kristali metaboličkog porekla su cistinski (nesledni poremećaj transporta aminokiselina - cistinurija), tirozinski i leucinski (nasledni poremećaj metabolizma, bolesti jetre).