Prevencija malignih bolesti

datum objavljivanja: 04/02/2021

Značaj skrining (screening) testiranja

U Srbiji od malignih bolesti godišnje oboli oko 40.000 i umre oko 21.000 ljudi, po čemu se Srbija nalazi u sredini država po broju obolelih od malignh bolesti, ali je nažalost u samom vrhu po smrtnosti. Posebno zabrinjavaju procene da će broj novih slučajeva nastaviti da raste, tako da će do 2040. godine obolevanje od malignih bolesti porasti za 70%. U odnosu na faktore rizika prisutne u Srbiji procenjuje se da će i dalje vodeći maligni tumori biti oni koji se dovode u vezu sa načinom života. Karcinom pluća, debelog creva i prostate su najčešće maligne bolesti muškaraca; dok su karcinom dojke, debelog creva, grlića materice i pluća najčešće maligne bolesti žena. Budući da se u najvećem broju slučajeva bolest otkriva u uznapredovaloj fazi, Svetski dan borbe protiv raka koji se obeležava 4. februara, ukazuje na neophodnost većeg angažovanja na prevenciji i ranom otkrivanju malignih bolesti, sa posebnim osvrtom na značaj skrining (screening) testiranja u doprinosu smanjenju smrtnosti od malignih bolesti.

Iako maligne bolesti nastaju kao posledica međusobnog delovanja urođene sklonosti (genetske predispozicije), uticaja spoljašnje sredine i životnih navika, smatra se da genetski faktori značajno manje utiču na razvoj maligniteta u odnosu na životne navike ili faktore spoljašnje sredine. Pojedinac može najviše da učini za sebe smanjujući rizik promenom životnih navika i redovnim sistematskim pregledima koji uključuju skrining testiranje.

♥ Primarna prevencija obuhvata sve mere koje mogu smanjiti ili eliminisati faktore rizika za nastanak maligne bolesti. Procenjuje se da 30-50% malignih bolesti može biti izbegnuto merama koje se odnose na promene životnog stila: prestanak pušenja, umereno konzumiranje alkohola, pravilna ishrana, fizička aktivnost, održavanje optimalne telesne težine, izbegavanje suvišnog izlaganja suncu, zaštita od infekcija (Humani papillomavirus (karcinom grlića materice); virus hepatitisa B ili hepatitisa C (karcinom jetre); Helicobacter pylori (karcinom želuca)).

♥ Sekundarna prevencija predstavlja rano otkrivanje bolesti, koje podrazumeva prepoznavanje ranih simptoma i znakova bolesti, pri čemu se kao opšti upozoravajući znaci najčešće navode: otvrdlina ili čvor u nekom delu tela, dugotrajne promene u radu digestivnog ili genitourinarnog trakta, promena oblika i boje bradavica ili mladeža, neobičan iscedak ili krvarenje, rana koja ne zarasta, uporan kašalj i dugotrajna promuklost. Međutim, nekada bolest u početnoj fazi može proticati bez ikakvih tegoba zbog čega je neophodno sprovođenje redovnih sistematskih pregleda.

Redovni sistematski pregledi uključuju i skrining testiranje, odnosno primenu medicinskih testova u cilju ranog otkrivanja bolesti u presimptomatskoj fazi (pre pojave simptoma i znakova). Dakle, skrining testiranje se izvodi na prividno zdravim osobama (bez tegoba) kako bi se odredila verovatnoća prisustva oboljenja i da li postoji potreba za dodatnim dijagnostičkim ispitivanjem radi definitivne potvrde ili isključenja postojanja bolesti. Učestalost i vrsta skrining testiranja zavise od godina starosti, pola i individualnog rizika. Cilj ovakvog testiranja jeste uvećanje mogućnosti da se blagovremeno deluje adekvatnom terapijom čime se pruža šansa da se utiče na tok i ishod bolesti.

➔ Skrining za rano otkrivanje karcinoma debelog creva je test na okultno krvarenje u stolici (fecal occult blood test, FOBT), kojim se detektuju tragovi krvi u stolici (fecesu) nevidljivi pri običnom posmatranju. U cilju ranog otkrivanja karcinoma debelog creva preporučuje se da sve osobe starije od 50 godina budu podvrgnute ovom testiranju, a test se ponavlja na svake dve godine. Kod osoba koje spadaju u rizičnu grupu (anamneza za polipozu, inflamatorne bolesti creva) testiranje se izvodi i u ranijem životnom dobu. Negativni rezultati ne mogu sa sigurnošću isključiti karcinom debelog creva, pošto određeni polipi i neki tipovi kolorektalnog karcinoma povremeno krvare ili uopšte ne izazivaju krvarenje. Pri tumačenju pozitivnih nalaza mora se imati u vidu da prisustvo krvi u stolici može biti uzrokovano i drugim stanjima (polipi, hemoroidi, prisustvo krvi u urinu (hematurija), iritacija i krvarenje u želucu). Svakako, pozitivan rezultat zahteva dodatna ispitivanja (kolonoskopiju) kako bi se utvrdio tačan uzrok krvarenja.

➔ Skrining test za rano otkrivanje karcinoma grlića materice je cervikalni bris za Papanikolau test (PAPA), koji se smatra jednim od najboljih testova prevencije u humanoj onkologiji. Preventivni ginekološki pregledi sa PAPA testom su preporučeni jedanput godišnje za sve žene, počevši od 21. godine života. PAPA test se izvodi u kombinaciji sa kolposkopijom, a sam test se zasniva na citološkoj analizi kojom se utvrđuje eventualno prisustvo izmenjenih (abnormalnih) ćelija. Najčešći uzrok promena su polno prenosive infekcije Humanim papillomavirusom (HPV), koje u većini slučajeva prolaze spontano, bez posledica. Međutim, u zavisnosti od tipa HPV može doći i do hronične infekcije, a nastale promene mogu biti dobroćudne (kondilomi), ali i zloćudne (cervikalna intraepitelna neoplazija, karcinom grlića materice). Identifikovano je više od 100 tipova, od kojih oko 15 može prouzrokovati rak grlića materice (genotipovi virusa 16 i 18 imaju izražen onkogeni karakter) - HPV test podrazumeva detekciju i određivanje HPV genotipova.

➔ Skrining test za rano otkrivanje karcinoma dojke je mamografija, koja predstavlja rendgenski pregled kojim se mogu otkriti sićušni čvorovi i zloćudne promene dve godine ranije nego što se oni mogu opipati. Mamografski pregled se ponavlja na svake dve godine počevši od 45. godine života, pri čemu se između dva skrininga obavljaju redovni samopregledi dojki svakog meseca.

Pozitivan nalaz skrining testiranja nije isto što i dijagnoza bolesti!

Postupak dijagnostikovanja malignih bolesti se zasniva na kliničkom i ultrazvučnom pregledu, kao i primeni različitih dijagnostičkih testova iz oblasti radiologije (kompjuterizovane tomografije, magnetne rezonance, pozitron-emisione tomografije) uz patohistološki nalaz, kojim se utvrđuje ćelijski sastav i prisustvo malignih ćelija uzimanjem uzorka tkiva putem biopsije. U dijagnostičke svrhe kao dopuna ostalim onkološkim ispitivanjima može se primenjivati i određivanje tumorskih markera koji ukazuju na prisustvo i progresivni rast tumora.

Preuzmite PDF

Povezani tekstovi:
Maligne bolesti
Svetski dan borbe protiv raka
Karcinom debelog creva
Uputstvo za sakupljanje uzorka stolice (fecesa) - Test na okultno krvarenje (FOBT)
Karcinom pluća
Karcinom prostate
Prostata specifični antigen - rano otkrivanje karcinoma prostate
Rak grlića materice
Karcinom jajnika
Karcinom jetre
Karcinom štitne žlezde

Talija Lab - Ustanička 170, 11000 Beograd, +381 60 334 98 86, www.talijalab.com