Poremećaji funkcije imunološkog sistema

---

Kako je ljudski organizam stalno izložen brojnim štetnim agensima u svojoj životnoj sredini neophodno je da odbrambeni sistem organizma - imunološki (imunski) sistem pravilno funkcioniše. Imunitet je sposobnost organizma da se brani od njemu stranih ili štetnih materija koje mogu uzrokovati oboljenje, a kada do bolesti dođe utiče na dužinu trajanja bolesti i ubrzava ozdravljenje. Međutim, veći broj spoljnih i unutrašnjih faktora može narušiti normalan imuloški odgovor organizma. Poznato je da zagađenje vazduha u urbanim područjima (izduvni gasovi automobila, industrijska postrojenja) doprinosi smanjenoj imunološkoj toleranciji i učestalijem obolevanju. Industrijski prerađene namirnice koje sadrže veće količine konzervanasa, pesticida ili toksina opterećuju organizam i mogu takođe biti problematične za imunološki sistem. Povećanju učestalosti slabljenja odbrambenih sposobnosti organizma doprinosi i savremen način života: neredovna i nepravilna ishrana, smanjena fizička aktivnost, stres, nedovoljno sna, pušenje, konzumiranje alkohola i/ili droga. Dugotrajna izloženost stresu doprinosi pojačanom lučenju hormona nadbubrežne žlezde (kortizola, adrenalina, noradrenalina) što utiče na smanjenje broja leukocita (belih krvnih zrnaca) u cirkulaciji čime urođeni i stečeni imunitet slabe. Starije osobe imaju prirodno oslabljen imunološki sistem, dok mala deca nemaju još u potpunosti razvijen imunološki sistem što takođe stvara slabiju otpornost.

U poremećaje funkcije imunološkog sistema pored reakcija preosetljivosti i autoimunih bolesti spadaju i imunodeficijencije, koje se odlikuju smanjenom aktivnošću imunskog sistema u odbrani organizma od štetnih agenasa. Glavna karakteristika imunodeficijentnih stanja je povećavana sklonost infekcijama, kao i veća učestalost nekih malignih tumora. Imunodeficijencije mogu biti: primarne (urođene) i sekundarne (stečene). Primarne imunodeficijencije čini grupa retkih bolesti koje su uglavnom genetske prirode. Postoji preko osamdeset prepoznatih primarnih imunodeficijentnih sindroma, koji su grupisani na osnovu dela imunskog sistema koji ima poremećaj funkcije. Sekundarne imunodeficijencije nastaju kao posledica delovanja spoljašnjih faktora na imunološki sistem i to najčešće usled nekog drugog oboljenja (autoimunih, malignih bolesti; šećerne bolesti), recidivirajućih i jakih infekcija ili imunosupresivne terapije. Pored navedenog, poznato je da i rizično ponašanje (nezaštićeni seksualni odnosi, intravenska upotreba droga), alkoholizam, pothranjenost mogu dovesti do imunodeficijentnih stanja. Sekundarne imunodeficijencije mogu biti prolazna stanja koja nestaju uklanjanjem uzroka koji je uslovio slabljenje imuniteta ili su to trajna stanja smanjenog imuniteta.

Među stečenim imunodeficijentnim stanjima svakako je najpoznatija bolest sida - sindrom stečene imunodeficijencije (acquired immune deficiency syndrome, AIDS), polno prenosiva bolest koja predstavlja poslednji stadijum infekcije organizma virusom humane imunodeficijencije (human immunodeficiency virus, HIV), koji uništava specifične ćelije imunološkog sistema (CD4+ T limfocite). U kontekstu imunodeficijentnih stanja često se navode sledeća dva pojma: imunološka kompromitovanost i imunosupresija. Termin imunološka kompromitovanost označava smanjenu sposobnost imunskog sistema da pruži adekvatan odgovor u odbrani organizma od patogenih mikroorganizama i drugih štetnih materija, dok imunosupresija obuhvata sve oblike potiskivanja imunološke reakcije, a najčešće se primenjuje nakon presađivanja organa ili kao terapija autoimunih bolesti.

Za postavljanje dijagnoze imunodeficijentnih bolesti pored kliničkog pregleda sa uzimanjem detaljne lične i porodične anamneze veoma su značajni i rezultati laboratorijskih analiza. Pored hematoloških analiza, određivanja broja i morfologije leukocita, kao i leukocitarne formule koja predstavlja međusobni odnos pojedinih vrsta leukocita, značajno je i kvantitativno određivanje imunoglobulina i komplementa (pojedinačnih komponenti ili ukupne aktivnosti sistema komplementa).

→ Snižene koncentracije imunoglobulina u krvi se javljaju usled smanjene sinteze u urođenim i stečenim imunodeficijentnim bolestima, mada se mogu javiti i kao posledica gubitka proteina usled gastroenteropatija, opekotina, nefrotskog sindroma. Postoji pet klasa imunoglobulina (Ig): G, A, M, E i D, koje se razlikuju po veličini molekule, hemijskom sastavu, antigenskoj specifičnosti, fizičkim i biološkim svojstvima. Poremećena sinteza imunoglobulina može biti opšta i selektivna (parcijalna). U slučaju opšte radi se o nedostatku ili smanjenoj koncentraciji svih klasa imunoglobulina, dok je kod selektivne poremećena sinteza samo pojedinih klasa. Selektivni deficit IgA je relativno čest i povezuje se sa učestalim respiratornim infekcijama, ali i alergijama i autoimunim bolestima.

→ Poremećaj sistema komplementa – Sistem komplementa obuhvata preko trideset cirkulišućih i membranskih proteina koji su svrstani u tri grupe: komponente komplementa, receptore za komplement i regulatorne molekule. Uloga komplementa je dvojaka: aktivan je u odbrani od raznih infektivnih agenasa, međutim učestvuje i u nastajanju različitih oboljenja (alergija, autoimunih bolesti), jer povećana aktivacija sistema komplementa može dovesti do oštećenja tkiva. Komponente komplementa se nalaze u cirkulaciji u vidu funkcionalno inaktivnih molekula. Na pokretački stimulus dobija se brz i amplifikovan odgovor preko niza kaskadnih reakcija kod kojih je proizvod jedne reakcije istovremeno katalizator sledeće. Centralni događaj u aktivaciji sistema komplementa je aktivacija komponente C3, jer je to mesto gde se sustiču različiti putevi aktivacije sistema komplementa. Funkcionalna povezanost komplementa sa drugim sistemima uključenim u odbranu organizma razlog je da su oštećenja komplementa praćena insuficijencijom mnogih aktivnosti imunološkog sistema. Poznato je da sve komponente komplementa mogu biti selektivno izmenjene tako da su imunodeficijencije sa oštećenjem komplementa vrlo raznolike. Od pojedinačnih komponenti najčešće se određuju C3 i C4 komponente komplementa, dok je ukupni komplement CH 50 (total hemolytic complement) skrining test za ukupnu aktivnost sistema komplementa.