Inflamatorne bolesti creva

---

Termin inflamatorne (zapaljenske) bolesti creva (inflammatory bowel disease, IBD) uključuje autoinflamatorne bolesti digestivnog trakta: Kronovu bolest, ulcerozni kolitis i nedeterminisani kolitis. Klinički se ove bolesti manifestuju povremenim upalama delova gastrointestinalnog sistema sa različitim simptomima uz hroničan, nepredvidljiv tok bolesti. Svrstavaju se u idiopatske inflamatorne bolesti creva, što znači da uzrok nastanka još uvek nije sa sigurnošću utvrđen. Smatra se da nastaju kao posledica urođene sklonosti (genetske predispozicije) koja izaziva abnormalni imunski odgovor na crevne mikroorganizme. Inflamatorne bolesti creva se najčešće dijagnostikuju između 15. i 30. godine, dok se drugi starosni pik registruje između 55. i 65. godine života. Procenjeno je da 3% evropske populacije ima inflamatorne bolesti creva, što iznosi 2,5-3 miliona ljudi. U Srbiji ne postoji tačan podatak o učestalosti ovih bolesti, ali se smatra da je približna drugim evropskim zemljama. Pored toga, brojne studije tokom poslednjih godina pokazuju porast učestalosti ovih bolesti u različitim delovima sveta ukazujući na globalni zdravstveni problem. Na porast učestalosti utiču različiti faktori sredine: izostanak dojenja i upotreba antibiotika u ranom detinjstvu, način ishrane, pušenje, stres, poremećaj sna, deficit vitamina D.

Kronova bolest (Crohn-ova bolest, Morbus Crohn) je hronična, sistemska bolest koja može zahvatiti bilo koji deo digestivnog trakta, ali su u najvećem broju slučajeva upalni procesi locirani u ileumu (drugi deo tankog creva) i kolonu (debelo crevo). Bolesni, inflamacijom zahvaćeni regioni tkiva creva su diskontinuirani, odnosno smenjuju se sa delovima zdravog tkiva. Kod Kronove bolesti upala se širi u dublje slojeve zida creva usled čega je zid zadebljan uz pojavu dubokih rana (ulkus) i gnojnih nakupina (apsces, fistula). Današnje pretpostavke o uzrocima nastanka Kronove bolesti se uglavnom fokusiraju na interakciju tri faktora: genetske predispozicije, faktora sredine i disregulacije imunskog odgovora. Smatra se da od faktora sredine, pušenje i upotreba nesteroidnih antiinflamatornih lekova povećava propustljivost (permeabilnost) crevne sluznice, dok infekcije digestivnog trakta i upotreba antibiotika utiču na promenu bakterijske crevne flore. Povećana propustljivost crevne sluznice indukuje aktivaciju i pojačanje (amplifikaciju) imunskog odgovora, što za posledicu ima oštećenje tkiva. Kao predisponirajući faktor Kronove bolesti navodi se i ishrana sa visokim sadržajem rafinisanih šećera i masnoća životinjskog porekla.

Iako je uzrok ulceroznog kolitisa nepoznat, pretpostavlja se da genetski faktori i faktori sredine utiču na pojavu ove bolesti. Međutim, za razliku od Kronove bolesti smatra se da u slučaju ulceroznog kolitisa veći značaj imaju faktori sredine: upotreba nesteroidnih antiinflamatornih lekova i oralnih kontraceptiva, kao i pušenje koje u ovom slučaju neobično ima protektivnu ulogu, odnosno prekid pušenja povećava rizik za pogoršanje bolesti. Iako dijetetski režim ishrane može ublažiti simptome bolesti, smatra se da ulcerozni kolitis nije izazvan načinom ishrane. Pored toga, naglašena je povezanost bakterija iz debelog creva sa nastankom ulceroznog kolitisa, pošto imunološki sistem gubi toleranciju prema inače neškodljivim mikroorganizmima.

Klinička slika ulceroznog kolitisa zavisi od stepena zahvaćenosti debelog creva i karakteriše se periodima pogoršanja (relaps) i periodima bez tegoba (remisija). Glavni simptomi aktivne bolesti su učestale vodenaste stolice sa primesama krvi i sluzi koje traju nekoliko nedelja, abdominalni bolovi, blago povišena telesna temperatura, mučnina, povraćanje, gubitak na težini. Hronični gubitak krvi stolicom uzrokuje anemiju. Ulcerozni kolitis je povremeno praćen inflamatornim procesom koji zahvata i ostale delove tela: zglobove (artritis), usnu duplju (aftozne ulceracije), kožu, oči, žučne kanale. Kod dece, kao i u slučaju Kronove bolesti, uočava se poremećaj rasta i razvoja. Značajan rizik za razvoj kolorektalnog karcinoma se javlja nakon deset godina od ispoljavanja bolesti, zbog degenerativnih promena koje zahvataju sluznicu debelog creva.

Za postavljanje dijagnoze inflamatornih bolesti creva pored anamnestičkih podataka, kliničkog pregleda koji uključuje digitorektalni pregled, primenjuju se i endoskopske i radiološke metode. Kolonoskopija predstavlja zlatni standard u dijagnostici inflamatornih bolesti creva, određivanju stepena aktivnosti i proširenosti bolesti. Ona pruža mogućnost direktnog pregleda sluznice debelog creva i eventualno uzimanje uzoraka tkiva kako bi se patohistološkim nalazom bolest potvrdila. Međutim, kolonoskopija je invazivna procedura, ograničene dostupnosti.

Kako kod Kronove bolesti, tako i kod ulceroznog kolitisa, zbog oštećenja na nivou digestivnog trakta vremenom dolazi do razvoja malapsorpcionog sindroma. U laboratorijskim nalazima dominira lakši ili teži stepen proteinskog i vitaminsko-mineralnog disbalansa (deficit vitamina B12, folata, gvožđa, kalcijuma), dok hronična dijareja može uzrokovati poremećaj u koncentraciji elektrolita. Stepen anemije i inflamatornog sindroma su laboratorijski pokazatelji aktivnosti bolesti, a prate se periodičnim određivanjem kompletne krvne slike i markera inflamacije (sedimentacije eritrocita i C-reaktivnog proteina (CRP)).

Osnovna diferencijalno-dijagnostička razlika Kronove bolesti u odnosu na ulcerozni kolitis je dijareja bez vidljivih primesa krvi. Zbog toga je u slučaju sumnje na Kronovu bolest potrebno uraditi i test na okultno krvarenje (fecal occult blood test, FOBT) kako bi se proverila pojava mikroskopskih tragova krvi u stolici, dok je vidljiva (makroskopska) krv retka, znatno ređa nego kod ulceroznog kolitisa.

Tipičan laboratorijski nalaz kod inflamatornih bolesti creva: Markeri inflamacije: ↑ CRP, fibrinogen, sedimentacija eritrocita Kompletna krva slika: anemija (↓ Hb, Hct); ↑ leukociti i trombociti → Anemija: ↓ gvožđe, feritin; vitamin B12, folati Elektrolitni disbalans: ↓ kalijum, kalcijum, magnezijum Hipoproteinemija: ↓ albumin Hepatogram (enzimi jetre): ↑ ALT, AST; ALP, γ-GT (holestaza) Koagulopatija: ↓ vitamin K Feces: krv u stolici (FOBT +), steatoreja (povećan gubitak masnoća stolicom)

→ Dijagnostički protokol inflamatornih bolesti creva podrazumeva i njihovo razlikovanje u odnosu na funkcionalne gastrointestinalne poremećaje.

U diferencijalnoj dijagnostici inflamatornih bolesti creva vrlo je značajno i određivanje specifičnih autoantitela u krvi - seroloških markera: antitela na citoplazmu neutrofila, perinuklearni tip (pANCA, anti-MPO) i anti-Saccharomyces cerevisiae antitela (ASCA), pri čemu je detekcija ASCA karakteristična za Kronovu bolest, a pANCA za ulcerozni kolitis.