Inflamacija

---

Inflamacija (zapaljenje, upala) predstavlja reakciju tkiva na povredu. Kako je biološki smisao inflamatornog odgovora uklanjanje štetnog faktora (nokse) i zaceljenje oštećenog tkiva, ova reakcija uključuje nastanak niza promena na nivou terminalne vaskularne mreže, krvi i vezivnog tkiva. Promene u mikrocirkulaciji nastaju u ograničenoj oblasti organizma kako bi taj prostor zahvaćen noksom postao dostupan sistemu odbrane organizma. Međutim, pored lokalne reakcije razvija se i sistemski odgovor organizma kroz aktivaciju endokrinog, nervnog, hematopoeznog sistema. Dakle, iako se zapaljenje često doživljava kao neželjena reakcija zbog neugodnih efekata koje izaziva, zapravo predstavlja odbrambeni mehanizam i do određenog stepena to je korisna reakcija za organizam.

Zapaljenje se najčešće vezuje za infekciju, mada uzročnici zapaljenja mogu biti svi etiološki faktori koji uzrokuju oštećenje tkiva: hemijski (pored brojnih hemikalija to mogu biti i produkti samog organizma - žuč, ureja, ketoni) i fizički (toplota, zračenje, mehanička oštećenja) agensi, imunološke reakcije organizma (alergije, autoimune bolesti). Bez obzira na uzrok svako oštećenje tkiva pokreće sintezu i/ili oslobađanje niza hemijskih supstanci tzv. medijatora inflamacije (histamin, serotonin, bradikinin, epinefrin, norepinefrin) u okviru tzv. odgovora akutne faze, koji predstavlja kompleksnu seriju metaboličkih, imunskih, endokrinih, nervnih reakcija organizma. Sinhronizacija imunskog i inflamatornog odgovora zavisi od komunikacije između citokina, proteina koji regulišu intenzitet i trajanje imuno-inflamatornog odgovora, stimulišu ćelijski rast i diferencijaciju, reparaciju tkiva. Zapaljenje se lokalno manifestuje pojavom: crvenila (rubor), otoka (tumor), bola (dolor), povišenja temperature (calor), poremećaja funkcije oštećenog tkiva (functio laesa). Osim toga, zapaljenje može da dovede i do pojave: groznice, promene broja krvnih elemenata i proteinskog sastava krvi, ubrzanja sedimentacije eritrocita, negativnog bilansa azota. Povećana propustljivost krvnih sudova nastaje kao posledica delovanja histamina i drugih medijatora upale. U ranoj fazi zapaljenja sa izlaskom tečnosti u intersticijalni prostor smanjuje se lokalna koncentracija uzročnika zapaljenja, dok u kasnoj fazi zapaljenja pored tečnosti prelaze belančevine i krvne ćelije što dovodi do stvaranja eksudata. Lokalno povećanje pritiska intersticijalne tečnosti zajedno sa delovanjem hemijskih medijatora uzrokuje pojavu bola na mestu zapaljenja. Prelazak vaskularne tečnosti u perivaskularni prostor dovodi do povećane limfne drenaže u tom području, tako da lokalni limfni putevi ujedno predstavljaju i moguće puteve širenja uzročnika zapaljenja zbog čega je oštećenje tkiva često praćeno zapaljenjem regionalnih limfnih puteva (limfangitis) i žlezda (limfadenitis).

Težina i trajanje inflamacije zavise od vrste uzročnika zapaljenja, zahvaćenog tkiva, stanja organizma. Po toku trajanja inflamacija može biti: akutna, subakutna i hronična. Akutna upala počinje naglo i uglavnom traje nekoliko dana. Uzročnik zapaljenja, njegovi razgradni produkti kao i razgradni produkti sopstvenog tkiva mogu pokrenuti lokalnu imunološku reakciju u kojoj u limfnim čvorovima nastaju antitela koja odlaze na mesto oštećenja i reaguju sa antigenom. Ako ova antitela odstrane antigen nastaje ozdravljenje restitucijom oštećenog tkiva. U suprotnom, uzročnik zapaljenja i dalje podržava inflamaciju tako da ona prelazi u subakutni (ako traje duže od nedelju dana) ili hroničan oblik (ako traje duže od šest nedelja). U slučaju hroničnog zapaljenja, zaceljenje je usporeno i obično povezano sa fibrozom zapaljenskog tkiva kada se stvara ožiljak. Medicinski termini koji se odnose na zapaljenje čine kovanice od naziva organa i sufiksa -itis.

U toku inflamacije menja se odnos pojedinih plazmatskih proteina, dolazi do porasta koncentracije proteina akutne faze, grupe strukturno i funkcionalno raznovrsnih proteina čija se sinteza povećava u jetri u toku prvih sati ili dana od početka infekcije ili bilo kog drugog stanja koje karakteriše oštećenje tkiva. Određivanje koncentracije fibrinogena i C-reaktivnog proteina (CRP) se često primenjuje za praćenje zdravstvenog statusa i efikasnosti primenjene terapije.

→ C-reaktivni protein (CRP) se sintetiše u jetri i oslobađa u cirkulaciju kao odgovor na proinflamatorni stimulus. Koncentracija ovog proteina se značajno povećava tokom infekcija, ali i trauma, operacija, infarkta miokarda, neoplastičnih proliferacija. Glavna biološka funkcija CRP je odbrana od bakterijskih patogena i uklanjanje potencijalno toksičnih supstanci koje se oslobađaju iz oštećenih tkiva. Zbog brzog i značajnog odgovora na veliki broj inflamatornih stanja i bolesti, CRP se svrstava u red najosetljivijih reaktanata akutne faze. Njegova koncentracija pada brzo nakon uklanjanja uzroka inflamacije, zbog čega je važno pratiti koncentraciju CRP za vreme akutne faze bolesti.

→ Pored uloge u zgrušavanju krvi fibrinogen je i protein akutne faze, tako da se povećanje koncentracije fibrinogena u krvi (hiperfibrinogenemija) može javiti kao prolazno povećanje (infekcije, traume, operacije, infarkt miokarda) ili dugotrajno povećanje (neoplazme i hronični inflamatorni proces poput reumatoidnog artritisa).

→ Sedimentacija eritrocita podrazumeva brzinu taloženja eritrocita (crvenih krvnih zrnaca) pod dejstvom sile zemljine teže u krvi. Normalno se eritrociti talože sporo i izdvaja se malo plazme. Ubrzanje sedimentacije eritrocita tokom inflamacije nastaje kao posledica porasta sinteze proteina akutne faze i imunoglobulina, ali i moguće prateće anemije (pogotovu tokom infekcija).

→ Ubrzana sedimentacija eritrocita, kao i povišena koncentracija CRP i fibrinogena, nisu specifični parametri odnosno ne ukazuje na konkretan poremećaj ili lokaciju poremećaja. Zbog toga su u slučaju infektivnih bolesti neophodna i dodatna mikrobiološka ispitivanja kako bi se utvrdio tačan uzročnik infekcije.

→ Prokalcitonin je biomarker koji pokazuje veću specifičnost od ostalih proinflamatornih markera u prepoznavanju bakterijskih infekcija, zbog čega se primenjuje za ranu dijagnozu i diferencijaciju inflamacije uzrokovane infekcijom. I dok se kod bolesnika sa bakterijskom infekcijom i sepsom registruju visoke koncentracije prokalcitonina u krvi, kod autoimunih, alergijskih i virusnih oboljenja, kao i lokalizovane bakterijske infekcije i hronične inflamacije ne dolazi do povećanja koncentracije prokalcitonina u krvi.